هموکروماتوز یا اضافه بار آهن، اختلالی است که در آن ذخیره آهن در بدن فرد بیمار، بیش از حد مورد نیاز است. این اختلال، معمولا ژنتیکی است بوده و می تواند به سایر ارگان های بدن فرد مبتلا از جمله به قلب، کبد و پانکراس آسیب جدی وارد کند. با وجود اینکه نمی توان از ابتلا به این بیماری پیشگیری کرد، اما تشخیص و درمان به موقع بالا بودن آهن در بدن می تواند از آسیب به ارگان های بدن جلوگیری کند، سرعت آسیب را کند یا آسیب را بهبود ببخشد.
علت بالا بودن آهن خون
دو نوع هموکروماتوز وجود دارد که به آن ها هموکروماتوز اولیه و هموکروماتوز ثانویه گفته می شود و هر کدام علل مختلفی دارند. به هموکروماتوز اولیه، هموکروماتوز ارثی نیز گفته می شود. شایع ترین علت بروز هموکروماتوز اولیه، تغییرات ژنتیکی ارثی است. در هموکروماتوز اولیه، مشکلات مربوط به DNA از هر دو والدین ناشی می شود و منجر به جذب بیش از حد آهن در بدن می شود. علل بروز هموکروماتوز ثانویه، درمان های پزشکی یا سایر مشکلات پزشکی است که منجر به بالا بودن آهن در بدن می شوند. از جمله این موارد عبارتند از:
- کم خونی
- مصرف قرص یا تزریق آهن
- ادیالیز کلیه به مدت زمان طولانی
- انتقال خون
- بیماری های کبدی، مانند هپاتیت C و کبد چرب
عوارض بالا بودن آهن خون
بالا بودن آهن در بدن می تواند منجر به بروز عوارضی در سایر ارگان های بدن از جمله قلب و کبد و پانکراس شود.
همو کروماتوز ، می تواند باعث بروز اختلالات زیر در قلب شود:
- آریتمی قلبی (نامنظم بودن ضربان قلب)
- نارسایی قلبی
در کبد، آهن بیش از حد می تواند منجر به مشکلات زیر شود:
- نارسایی کبد یا بزرگ شدن کبد
- سیروز کبدی
- سرطان کبد
علاوه بر این، بالا بودن آهن در بدن می تواند باعث بروز اختلالا تی مثل مشکلات طحال، غدد فوق کلیوی، آرتریت (آسیب مفاصل)، دیابت، غده هیپوفیز، اختلالات تیروئیدی، اختلالات مرتبط با دستگاه تناسلی( در مردان به شکل اختلال نعوظ و در زنان به صورت یائسگی زودرس) یا تغییر رنگ پوست بیمار به رنگ خاکستری و یا برنزتر از حد معمول شود. در صورت عدم درمان آهن زیاد در بدن، این عارضه می تواند منجر به مرگ فرد شود.
درخواست نوشتن آزمایش آنلاین دهید!
آزمایش میخوای بدی و نیاز به نسخه اینترنتی آزمایش داری؟ درخواست نوشتن نسخه آزمایش آنلاین ازپزشک داری؟
قبل از درخواست ویزیت، از طریق اپلیکیشن ازپزشک با قیمت خیلی مناسب درخواست نوشتن آزمایش آنلاین بده و بعد از انجام آزمایش با جواب آزمایشت ازپزشک ویزیت بگیر!
درمان بالا بودن آهن خون
در افراد مبتلا به هموکروماتوز ممکن است پزشک ، درخواست آزمایش خون به منظور اندازه گیری میزان آهن در خون فرد مبتلا را بدهد. همچنین برای تشخیص نوع هموکروماتوز ( اولیه یا ثانویه) ممکن است آزمایش ژنتیک درخواست شود. گاهی لازم است که به منظور تشخیص ابتلای بیمار به مشکلات کبدی، از بیمار بیوپسی کبد گرفته شود. همچنین MRI نیز جهت انجام درمان کامل و مناسب، می تواند کمک کننده باشد.
اقداماتی مانند تغییر رژیم غذایی و سایر درمان ها می تواند به کاهش علائم هموکروماتوز کمک کند. این اقدامات همچنین می‌توانند در جلوگیری از آسیب ارگان های درگیر و یا به تاخیر انداختن آسیب کمک کننده باشند.
تغییرات در رژیم غذایی
از مصرف مکمل های حاوی آهن خودداری کنید. همچنین ممکن است لازم باشد از خوردن غذاهای حاوی آهن زیاد اجتناب کنید و مصرف ویتامین C را کاهش دهید (زیرا این ویتامین در افزایش جذب آهن موثر است). محدود کردن مصرف الکل به دلیل ایجاد اثرات نامطلوب بر کبد الزامی است.
پیشنهاد مقاله: آشنایی با انواع قرص آهن + نحوه مصرف آن
درمان کیلاسیون آهن
با کمک این دارو، آهن اضافی بدن از بدن شما خارج می شود. نحوه مصرف آن می تواند به دو شیوه خوراکی در منزل و یا به صورت تزریق در خون بیمار توسط پزشک باشد.
فلبوتومی درمانی
در این روش با استفاده از تجهیزات مناسب از رگ فرد بیمار خون گرفته می شود. بنابراین هم گلبول قرمز خون و هم آهن اضافه موجود در خون بیمار از میان برداشته می شوند.
برای کاهش آهن خون چه بخوریم؟
هیچ دستورالعمل رژیم غذایی تایید شده ای برای افراد مبتلا به هموکروماتوز وجود ندارد، با این حال برخی از غذاهایی که ممکن است مفید باشند عبارتند از:
میوه ها و سبزیجات
میوه ها و سبزیجات بخش مهمی از هر رژیم غذایی سالمی هستند. آنها سرشار از ویتامین ها و مواد معدنی هستند که برای عملکرد صحیح بدن حیاتی هستند. برخی از میوه ها و سبزیجات، از جمله اسفناج، قارچ و زیتون، سرشار از آهن غیرهم هستند. از آنجایی که جذب آهن غیرهم برای بدن سخت تر است، بعید است که تاثیر قابل توجهی روی سطح آهن داشته باشند. افراد مبتلا به هموکروماتوز دارای سطوح بالاتری از استرس اکسیداتیو هستند که می تواند آسیب زا باشد. خوردن غذاهای حاوی آنتی اکسیدان می تواند با اکسیداسیون مقابله کرده و از سلول ها در برابر آسیب محافظت کند.
بسیاری از میوه ها و سبزیجات سرشار از آنتی اکسیدان هایی مانند ویتامین E و سلنیوم هستند. مصرف سبزی های با برگ تیره، گوجه فرنگی، چغندر و زغال اخته نیز مفید است.
یکی از جذابیت‌های اپلیکیشن از پزشک این است که بیمار امکان دریافت مشاوره با متخصص داخلی و مشاوره پزشکی آنلاین را داشته، و با استفاده از این خدمات می‌توانند بدون اتلاف وقت، با صرف هزینه کمتر، و بدون نیاز به تحمل شلوغی مطب به صورت کاملا آنلاین ازپزشک مورد نظر خود به راحتی مشاوره دریافت نمائید و یا ویزیت شوید. برای استفاده از این خدمات ارزشمند کافی است اپ ازپزشک را نصب کرده تا از تمامی خدمات مخصوص بیماران بهره‌مند شوید.
پروتئین بدون چربی
اما بسیاری از منابع پروتئین بدون چربی، حاوی آهن هستند. افراد مبتلا به هموکروماتوز، بهتر است پروتئین های حیوانی حاوی مقادیر کمتر آهن مانند ماهی و مرغ را به جای پروتئین های حیوانی غنی از آهن مانند گوشت قرمز انتخاب کنند.
غلات، لوبیا، آجیل و دانه ها
تمام غلات، حبوبات، دانه ها و مغزها حاوی اسید فیتیک یا فیتات هستند که جذب آهن را کاهش می دهد.
چای و قهوه
تانن موجود در چای و قهوه می تواند جذب آهن را کاهش دهد.
غذاهای غنی از کلسیم
کلسیم می تواند جذب آهن غیرهم و هِم را مهار کند و در درمان بالا بودن آهن در بدن موثر باشد. ماست، شیر، پنیر، توفو و سبزیجات برگ سبز، مانند بروکلی غنی از کلسیم هستند.
تخم مرغ
تخم مرغ می تواند به مهار جذب آهن کمک کند. تخم مرغ حاوی پروتئینی به نام فسوتین است که به آهن متصل شده و از جذب آن جلوگیری می کند.
پیشنهاد ویژه: کمبود آهن | دانستن علت و نشانه‌های مربوط به فقر آهن در بدن
آهن بالا و سرطان
هموکروماتوز منجر به جذب و تجمع آهن بیش از حد در بدن می شود. اگرچه ارتباط بین اضافه بار آهن و انواع خاصی از سرطان نامشخص است و در افراد مختلف، متفاوت است، اما ممکن است بالا بودن آهن در بدن، ریسک ابتلا به سرطان را افزایش دهد. استرس اکسیداتیو و آسیب DNA ناشی از آهن بیش از حد، عوامل اصلی مرتبط با هموکروماتوز و خطر بالاتر ابتلا به سرطان هموکروماتوز هستند. آهن، تولید گونه‌های فعال اکسیژن که می‌تواند به سلول‌ها آسیب برساند و شاید باعث پیشرفت سرطان شوند را تسهیل می‌کند.
اضافه بار مزمن آهن در کبد می تواند باعث بروز سیروز، التهاب و آسیب کبدی شود که خطر ابتلا به HCC را افزایش می دهد. کارسینوم هپاتوسلولار یا (HCC)، نوعی سرطان کبد،شناخته شده است که با هموکروماتوز مرتبط است. بالا بودن آهن در بدن همچنین با ریسک ابتلا به سایر بدخیمی ها مانند سرطان پانکراس و کولورکتال و سرطان کبد مرتبط است.
یادآوری این نکته قابل توجه است که همه افراد مبتلا به هموکروماتوز به سرطان مبتلا نمی شوند. شدت اضافه بار آهن، تفاوت های ژنتیکی، عوامل خطر اضافی (مانند عفونت های ویروسی یا عوامل سبک زندگی)، و مدیریت کلی هموکروماتوز برخی از متغیرهایی هستند که بر خطر تأثیر می گذارند. همه افراد مبتلا به هموکروماتوز به سرطان مبتلا نمی شوند. عواملی مانند شدت اضافه بار آهن، تفاوت های ژنتیکی، سایر عوامل خطر (مانند عفونت های ویروسی یا سبک زندگی) و مدیریت کلی هموکروماتوز برخی از متغیرهایی هستند که بر خطر ابتلا به سرطان تأثیر می گذارند.
آیا بالا بودن آهن خون خطرناک است؟
همان طور که گفته شد بالا بودن آهن در بدن می تواند بر عملکرد سایر ارگان ها مانند قلب، کبد، پانکراس و تیرویید اثر بگذارد. همچنن می تواند منجر به بروز اختلالاتی در عملکرد غده هیپوفیز، غدد آدرنال، مفاصل و… شود. مشاهده شده است که هموکروماتوز در ابتلا به برخی سرطان ها به ویژه سرطان کارسینوم هپاتوسلولار شود. در صورت درمان به موقع این بیماری، بسیاری از عوارض ناشی از آن، برگشت پذیر هستند.
سوالات متداول
مصرف کدام مواد غذایی در افراد مبتلا به آهن خون بالا مضر است؟
افراد مبتلا به هموکروماتوز باید مصرف گوشت قرمز، صدف خام، ویتامین C، غذاهای غنی شده و الکل را محدود کنند.
کیلات تراپی (کیلاسیون درمانی) برای چه افرادی توصیه می شود؟
در افرادی که به دلیل کم خونی و یا مشکلات قلبی امکان خارج کردن خون وجود ندارد، بهتر است کیلاسیون درمانی انجام شود.
آیا مصرف کلسیم در کاهش جذب آهن موثر است؟
بله، تحقیقات نشان داده است که مواد غذایی حاوی کلسیم می توانند جذب آهن را مختل کنند.
