اضطراب موقعیتی چیست؟ علت، علائم و درمان آن

فهرست مطالب

اضطراب یکی از رایج‌ترین واکنش‌های طبیعی بدن در برابر موقعیت‌های ناشناخته یا پرتنش است. هر فردی ممکن است در شرایط خاصی دچار اضطراب شود، اما گاهی اوقات این حالت به‌طور خاص در موقعیت‌های خاص و مشخص بروز پیدا می‌کند که به آن اضطراب موقعیتی گفته می‌شود. این نوع اضطراب می‌تواند زندگی روزمره فرد را مختل کند و مانع از عملکرد بهینه او در محیط کار، تحصیل یا روابط اجتماعی شود. اضطراب موقعیتی پاسخی به محیط های خاص، ناآشنا یا استرس زا است.

به عنوان مثال، اگر قبل از رفتن به یک محیط اجتماعی یا زمانی که می دانید باید یک سخنرانی یا ارائه بزرگ ارائه دهید، ناگهان احساس استرس می کنید، ممکن است دچار اضطراب موقعیتی شوید. برای افرادی که با این نوع اضطراب سروکار دارند ، علائم می تواند شامل ضربان قلب سریع، بی قراری، مشکل در تمرکز، لرزش یا تعریق باشد. اضطراب موقعیتی از یک موقعیت یا تهدید ادراک شده و خاص نشأت می‌گیرد در مقابل نگرانی مداوم و دائمی‌تر، مانند اختلال اضطراب فراگیر (GAD) یا سایر اختلالات اضطرابی.
یادگیری در مورد علائم و علل اولین گام در شناخت چگونگی مقابله با اضطراب موقعیتی است.

در این مقاله به‌طور جامع به موضوع اضطراب موقعیتی چیست؟ علت، علائم و درمان آن خواهیم پرداخت تا با درک بهتر این موضوع، راه‌حل‌های مؤثرتری برای کنترل آن بیابیم.

اضطراب موقعیتی چیست؟

اضطراب موقعیتی نوعی از اضطراب است که به دلیل قرار گرفتن در موقعیت‌های خاص یا حتی تصور حضور در چنین شرایطی به وجود می‌آید. به بیان ساده، فرد در موقعیت‌های خاصی احساس نگرانی، ترس و عدم اطمینان می‌کند که این وضعیت می‌تواند عملکرد و تمرکز او را مختل کند. این نوع اضطراب برخلاف اضطراب کلی (General Anxiety Disorder)، به موقعیت‌های مشخص و خاصی محدود می‌شود.

به‌عنوان مثال:

قرار گرفتن در جمع‌های بزرگ
ارائه یک سخنرانی در محیط کاری یا تحصیلی
شرکت در آزمون‌های مهم
مصاحبه‌های شغلی
ملاقات با افراد جدید

این موقعیت‌ها می‌توانند سطح بالایی از اضطراب را در فرد ایجاد کنند و عملکرد عادی او را مختل سازند.

درخواست نوشتن آزمایش آنلاین دهید!
آزمایش میخوای بدی و نیاز به نسخه اینترنتی آزمایش داری؟ درخواست نوشتن نسخه آزمایش آنلاین ازپزشک داری؟
قبل از درخواست ویزیت، از طریق اپلیکیشن ازپزشک با قیمت خیلی مناسب درخواست نوشتن آزمایش آنلاین بده و بعد از انجام آزمایش با جواب آزمایشت ازپزشک ویزیت بگیر!

تفاوت بین اضطراب موقعیتی و عمومی چیست؟

اضطراب موقعیتی با اختلال اضطراب فراگیر (GAD) بسیار متفاوت است . تفاوت اصلی این است که علائم در چه زمانی، چگونه و چرا رخ می دهند. اضطراب موقعیتی از یک موقعیت یا سناریوی خاص ناشی می شود، مانند داشتن یک موقعیت خاص یا دانستن اینکه باید در جمع عمومی صحبت کنید. GAD یک بیماری قابل تشخیص است و دارای یک چرخه مداوم اضطراب است که اغلب به یک چیز یا رویداد مرتبط نیست و عموماً در چندین حوزه زندگی شایع است. افراد مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر تمایل دارند با چیزهای مختلفی که ممکن است مرتبط باشند یا نباشند، از جمله کار، روابط، و سلامتی دست و پنجه نرم می کنند.

برای آنها غیرمعمول نیست که ندانند چه چیزی باعث اضطراب آنها می شود و زندگی روزمره را سنگین، سخت و طاقت فرسا می کند. به طور خلاصه، هیچ کلید روشن یا خاموشی برای نگرانی شما در هنگام زندگی با GAD وجود ندارد. اگرچه علائم فیزیکی – مانند افزایش ضربان قلب یا لرزش – می‌توانند در هر دو مورد مشابه باشند، با اضطراب موقعیتی، شناسایی علت و بازگشت به حالت آرامش پس از پایان رویداد یا تجربه وحشتناک آسان‌تر است.

علت اضطراب موقعیتی

علل اضطراب موقعیتی ممکن است ترکیبی از عوامل ژنتیکی، روان‌شناختی و محیطی باشد. در ادامه به مهم‌ترین دلایل بروز این نوع اضطراب می‌پردازیم:

عوامل ژنتیکی: مطالعات نشان می‌دهد که برخی از افراد به دلیل داشتن پیشینه خانوادگی، بیشتر در معرض اضطراب قرار دارند. ژنتیک می‌تواند بر نحوه واکنش سیستم عصبی به موقعیت‌های استرس‌زا تأثیر بگذارد.
تجربیات گذشته: تجربه‌های منفی یا شکست‌های قبلی در موقعیت‌های مشابه می‌تواند فرد را مستعد اضطراب موقعیتی کند. مثلاً کسی که در گذشته هنگام ارائه یک سخنرانی دچار اضطراب شدید شده، احتمال دارد در موقعیت‌های مشابه آینده نیز همان احساس را تجربه کند.
شخصیت فردی: افراد با تیپ شخصیتی حساس و کمال‌گرا بیشتر در معرض اضطراب موقعیتی قرار دارند. این افراد معمولاً نگران قضاوت شدن و عدم موفقیت در موقعیت‌های خاص هستند.
فشارهای اجتماعی: فشارهای اجتماعی و انتظارات بالای دیگران می‌تواند موجب شود فرد احساس ناتوانی کرده و اضطراب بیشتری را تجربه کند.
عدم آمادگی و اعتمادبه‌نفس پایین: کمبود اعتمادبه‌نفس و آماده نبودن برای موقعیت‌های خاص می‌تواند اضطراب فرد را تشدید کند.
عوامل محیطی: محیط‌های پرتنش و رقابتی مانند محل کار یا تحصیل می‌تواند زمینه‌ساز بروز اضطراب موقعیتی باشد.

علائم اضطراب موقعیتی

اضطراب موقعیتی معمولاً با علائم فیزیکی، روانی و رفتاری همراه است که می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد. مهم‌ترین علائم آن عبارت‌اند از:

علائم فیزیکی:

افزایش ضربان قلب
تعریق بیش‌ازحد
لرزش دست‌ها یا بدن
تنگی نفس
خشکی دهان
سرگیجه یا سردرد
احساس ضعف یا بی‌حالی

علائم روانی:

ترس و نگرانی مداوم
احساس ناتوانی و نداشتن کنترل
افکار منفی و پیش‌بینی شکست
حساسیت بیش‌ازحد به قضاوت دیگران

علائم رفتاری:

اجتناب از موقعیت‌های خاص
به تعویق انداختن کارها یا وظایف
عدم تمرکز در انجام کارها
انجام رفتارهای عصبی مانند تکان دادن پاها یا جویدن ناخن

تشخیص این علائم و شناسایی موقعیت‌هایی که اضطراب را ایجاد می‌کنند می‌تواند گامی مؤثر برای کنترل این وضعیت باشد.

پیشنهاد مقاله: اختلال اضطراب فراگیر یا GAD: علت، علائم و درمان آن

روش‌های تشخیص اضطراب موقعیتی

تشخیص اضطراب موقعیتی معمولاً توسط روان‌شناس یا روان‌پزشک و از طریق روش‌های زیر انجام می‌شود:

مصاحبه بالینی:متخصص با طرح سؤالات دقیق و بررسی سابقه فرد، موقعیت‌های محرک اضطراب را شناسایی می‌کند.
پرسش‌نامه‌های استاندارد: استفاده از پرسش‌نامه‌های روان‌شناختی مانند پرسش‌نامه اضطراب بک (BAI) می‌تواند شدت اضطراب را ارزیابی کند.
بررسی علائم فیزیکی: در برخی موارد، پزشک با بررسی علائم فیزیکی مانند ضربان قلب و فشار خون، تأثیر اضطراب را بر بدن فرد ارزیابی می‌کند.
تشخیص افتراقی: متخصص باید اضطراب موقعیتی را از اختلالات اضطرابی دیگر مانند اختلال اضطراب اجتماعی یا اضطراب فراگیر متمایز کند.

یکی از جذابیت‌های اپلیکیشن از پزشک این است که بیمار امکان دریافت مشاوره با متخصص روانشناسی و مشاوره پزشکی آنلاین را داشته، و با استفاده از این خدمات می‌توانند بدون اتلاف وقت، با صرف هزینه کم‌تر، و بدون نیاز به تحمل شلوغی مطب به صورت کاملا آنلاین ازپزشک مورد نظر خود به راحتی مشاوره آنلاین دریافت نمائید. برای استفاده از این خدمات ارزشمند کافی است اپ ازپزشک را نصب کرده تا از تمامی خدمات مخصوص بیماران بهره‌مند شوید.

درمان اضطراب موقعیتی

خوشبختانه، اضطراب موقعیتی قابل درمان است و فرد می‌تواند با بهره‌گیری از روش‌های مناسب بر این مشکل غلبه کند. در ادامه به مهم‌ترین روش‌های درمانی اشاره می‌کنیم:

روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT): این روش درمانی یکی از مؤثرترین رویکردها برای مدیریت اضطراب موقعیتی است. در CBT، فرد یاد می‌گیرد افکار منفی و غیرمنطقی خود را شناسایی کرده و با آن‌ها مقابله کند.
تکنیک‌های آرام‌سازی و مدیتیشن

تمرینات تنفس عمیق
مدیتیشن و یوگا
تکنیک‌های ریلکسیشن عضلانی

این روش‌ها به کاهش علائم فیزیکی اضطراب کمک می‌کنند.

دارودرمانی: در موارد شدید، پزشک ممکن است داروهای ضداضطراب یا ضدافسردگی مانند بنزودیازپین‌ها و SSRIها را تجویز کند.
تمرین مواجهه‌درمانی: در این روش، فرد به‌تدریج در موقعیت‌های اضطراب‌زا قرار می‌گیرد تا حساسیت او نسبت به آن موقعیت‌ها کاهش یابد.
افزایش مهارت‌های اجتماعی: یادگیری مهارت‌های اجتماعی مانند فن بیان و اعتمادبه‌نفس می‌تواند فرد را برای موقعیت‌های خاص آماده کند.
سبک زندگی سالم:

خواب کافی
تغذیه مناسب
ورزش منظم

این عوامل به بهبود وضعیت روانی و کاهش اضطراب کمک می‌کنند.

یاد بگیرید که چه چیزی شما را متحیر می کند: سعی کنید بفهمید که کدام سناریوها به اضطراب موقعیتی شما کمک می کنند. درک دلایل احساسات شما می تواند به شما در مدیریت علائمی که منجر به موقعیت هایی می شود کمک کند که احتمالاً باعث اضطراب شما می شود.
با ترس هایتان روبرو شوید: مواجهه رودررو با ترس‌هایتان می‌تواند ترسناک باشد، اما همچنین می‌تواند باعث رشد شود که به شما امکان می‌دهد بر اضطراب موقعیتی غلبه کنید. به همین دلیل است که شناسایی علل اضطراب شما بخش مهمی از فرآیند است. وقتی مقصر را بشناسید، می توانید یاد بگیرید که آن را مدیریت کنید.
الگوهای فکری خود را به چالش بکشید: به چالش کشیدن الگوهای فکری منفی، ناسالم یا غیر مفید می تواند نقطه عطفی برای مقابله با اضطراب باشد. در حالی که این امر مستلزم پشتکار و فداکاری است، اما می توان آن را انجام داد.
بازآموزی مغز به شما این امکان را می‌دهد تا نحوه واکنش خود را نسبت به چیزها تغییر دهید و روش قدیمی و وحشت زده خود را برای پاسخ دادن به موقعیت‌ها پشت سر بگذارید و فضا را برای تصمیم‌گیری دقیق‌تر باز کنید.
خودمراقبتی: تمرین مراقبت از خود در یادگیری مقابله با اضطراب موقعیتی – یا هر نوع دیگر – بسیار مهم است. اگرچه ممکن است خیلی آسان به نظر برسد، اما چیزهای ساده ای مانند خواب کافی، تغذیه سالم و ورزش کردن همگی می توانند برای مدیریت اضطراب بسیار مفید باشند.
ابزارهای دیگری مانند تکنیک‌های تمدد اعصاب، تمرین‌های تنفس آگاهانه، و یادداشت روزانه برای اضطراب، همگی برای کاهش علائم و بهبود انعطاف‌پذیری عاطفی شناخته شده‌اند.
آماده سازی: احساس آمادگی می تواند بسیاری از اضطراب و استرس را در زندگی کاهش دهد. آمادگی می تواند تأثیر اضطراب موقعیتی را با اطمینان از اینکه شما برای آنچه در آینده آماده است، کاهش دهد. برنامه ریزی حس کنترل را ارائه می دهد – و به یاد داشته باشید، فقدان کنترل چیزی است که بسیاری از افراد مبتلا به اضطراب موقعیتی با آن دست و پنجه نرم می کنند.

شما می توانید بر روی آماده سازی تمرکز کنید:

تمرین نتایج احتمالی یک رویداد یا موقعیت
یادداشت برداری یا فهرستی در مورد کارهایی که باید انجام دهید
برنامه ریزی از قبل برای رویدادهایی که می دانید احتمالاً اضطراب شما را برمی انگیزد
وظایف را به قطعات کوچکتر و قابل هضم تر تقسیم کنید تا بتوانید روی اجزای قابل کنترل تمرکز کنید
آمادگی ذهنی با خودگویی مثبت و جملات تاکیدی برای اضطراب

پیشنهاد ویژه: استرس مزمن چیست؟ علائم و روش های درمان آن

محرک‌های اضطراب موقعیتی

برخی موقعیت‌ها و شرایط به‌عنوان محرک اضطراب موقعیتی شناخته می‌شوند. مهم‌ترین این محرک‌ها عبارت‌اند از:

سخنرانی در جمع
امتحانات تحصیلی
قرارهای کاری یا جلسات مهم
ملاقات افراد جدید
تغییرات ناگهانی در محیط کار یا زندگی

نتیجه‌گیری

اضطراب موقعیتی یکی از انواع شایع اضطراب است که به دلیل عوامل ژنتیکی، محیطی و روان‌شناختی به وجود می‌آید. این نوع اضطراب می‌تواند با علائم فیزیکی، روانی و رفتاری همراه باشد و زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهد. با تشخیص به‌موقع و استفاده از روش‌های درمانی مانند روان‌درمانی شناختی-رفتاری، تکنیک‌های آرام‌سازی و تغییر سبک زندگی، می‌توان این مشکل را کنترل و مدیریت کرد. آگاهی از محرک‌های اضطراب و تلاش برای تقویت مهارت‌های فردی از مهم‌ترین راهکارها برای مقابله با این وضعیت هستند. در نهایت، با کسب آرامش ذهنی و تقویت اعتمادبه‌نفس، فرد می‌تواند زندگی سالم و بدون اضطرابی را تجربه کند.

اگرچه اضطراب موقعیتی می تواند کاملاً خسته کننده، ناتوان کننده و طاقت فرسا باشد، خبر خوب این است که می توانید یاد بگیرید که آن را مدیریت کنید – و حتی خبر بهتر این است که مجبور نیستید آن را به تنهایی انجام دهید. با دسترسی فوری به راهنمایی های متخصص از طرف روانشناسان و روانپزشکان که اضطراب را درک می کنند میتوانید این مسیر را به راحتی سپری کنید.