سندرم روده ی تحریک پذیر (IBS) که به انگلیسی irritable bowel syndrome نامیده می شود یک بیماری شایع است که سیستم گوارش را درگیر می کند. این بیماری علائمی همچونکرامپ (انقباض عضلات) شکم، نفخ، اسهال و یبوست در افراد ایجاد می کند . باید بدانید که ممکن است این علائم طی زمان مشاهده و یا برطرف شوند و همچننی ممکن است طی روزها ، هفته ها یا ماه ها باقی بمانند. این مشکل معمولا در تمام طول زندگی ادامه دارد. قطعا زندگی با این بیماری می تواند بسیار آزاردهنده باشد و ممکن است تاثیر بزرگی روی روند زندگی روزانه افراد بگذارد.
ما در این مطلب از سری مقالات ازپزشک تصمیم داریم شما را با این بیماری آشنا کنیم. چنانچه نیاز به ویزیت آنلاین و یا مشاوره آنلاین در خانه و یا محل کار خود را داشتید، می توانید با نصب اپلیکیشن ازپزشک از بهترین پزشکان و متخصصان تیم مشاوره دریافت کنید و بدون نیاز به معطلی در مطب و یا بیمارستان ها، مراحل درمان خود را در آرامش خانه بگذرانید. برای آشنایی بیشتر با سندرم روده تحریک پذیر هم تا انتهای همین مطلب ما را همراهی کنید.
سندرم روده تحریک پذیر چیست ؟
سندرم روده تحریک پذیر یک اختلال مربوط به گوارش طولانی مدت است که می تواند ناراحتی مداوم در افراد ایجاد کند. شاید بسیاری از افراد این بیماری را با علائم شدید حس نکنند اما باید بدانید که سندروم روده بسیار شایع است و مبتلایانت زیادی هم دارد. به نوعی که برخی افراد با وجود دردهای شکمی که دارند به درستی نمی دانند که این درد می تواند ناشی از چه بیماری باشد. به همین دلیل با شناخت علائم و نشانه های این بیماری می توان مراحل درمان و بهبود آن را سپری کرد.
علت ابتلا به سندروم روده تحریک پذیر
علت قطعی ابتلا به بیماری روده تحریک پذیر هنوز مشخص نشده است اما طبق نظر پژوهشگران، عوامل میکروبی ممکن است نقش اساسی در ایجاد این بیماری داشته باشند. میکروب‌های درگیر در گاستروانتریت عفونی، ممکن است بر روی سیستم ایمنی بدن موثر باشند و منجر به تغییرات طولانی مدت در روده شوند.همچنین عمئاملی هستند که می توانند در علت ابتلا به سندروم روده تحریک پذیر نقش اساسی داشته باشند مانند:
- رژیم غذایی
- عوامل محیطی، مانند استرس
- عوامل ژنتیکی
- تغییرات هورمونی
- نقص عملکرد در عضلاتی که غذا را از طریق بدن حرکت می‌دهند
- عدم توانایی سیستم عصبی مرکزی در کنترل سیستم هضم
علائم شایع سندرم روده تحریک پذیر
علائم اصلی سندرم روده ی تحریک پذیر عبارتند از:
درد شکم (کرامپ): که معمولا بعد از غذاخوردن بدتر و بعد از دفع مدفوع بهتر می شود
نفخ: که بطور آزاردهنده ای احساس پری و تورم در شکم خود می کنید
اسهال: ممکن است مدفوع آبکی داشته باشید و گاهی بطور ناگهانی نیاز به مدفوع کردن پیدا کنید
یبوست: ممکن است در زمان دفع زور بزنید و احساس کنید که نمی توانید بطور کامل روده هایتان را تخلیه کنید
ممکن است روزهایی باشد که علائمتان بهتر است و روزهای دیگر علائمتان تشدید شود(شعله ور شدن ناگهانی). دقت داشته باشید که این علائم ممکن است با خوردن غذا و نوشیدن تحریک شود.
چه چیزهایی می تواند علائم سندرم روده ی تحریک پذیر را ایجاد کند؟
شعله ور شدن علائم سندرم روده ی تحریک پذیر ممکن است بدون هیچ علت مشخصی اتفاق بیافتد. گاهی علت تحریک کننده ای وجود دارد مانند:
- الکل
- کافئین (مانند نوشیدن قهوه)
- بعضی غذاها – مانند غذاهای تند یا چرب
- استرس و اضطراب
سایر علائم سندرم روده تحریک پذیر
سندرم روده ی تحریک پذیر همچنین می تواند باعث علائم زیر شود:
- دفع باد شکم
- دفع مخاط از مقعد
- خستگی و کمبود انرژی
- حالت تهوع
- کمردرد
- اشکال در ادرار کردن. نیاز به دفع ادرار مکرر، دفع ادرار ناگهانی و فوری و احساس اینکه نمی توانید بطور کامل مثانه تان را تخلیه کنید
- همیشه قادر به کنترل زمان دفع مدفوع خود نیستید(بی اختیاری)
اگر فکر می کنید ممکن است مبتلا به سندرم روده ی تحریک پذیر شده باشید، نزد پزشک بروید. پزشک می تواند شما را از جهت سندرم روده ی تحریک پذیر بررسی کند و آزمایشاتی برای رد سایر بیماری ها انجام دهد. همچنین با داشتن چنین علائمی می توانید ازپزشک مشاوره آنلاین بگیرید و در خانه ویزیت شوید. پیشنهاد می کنیم اگر علائم زیر را دارید یک وقت ملاقات اورژانسی با پزشک درخواست کنید و سریعا ویزیت شوید:
- کاهش وزن فراوان بدون علت مشخص
- خونریزی از مقعد یا اسهال خونی
- وجود توده ی سفت یا متورم در شکم شما
- تنگی نفس، ضربان قلب قابل توجه (تپش قلب) و رنگ پریدگی پوست
این علائم می تواند نشانه ی یک مشکل جدی تر باشد و به همین دلیل نیاز است که سریعا یک پزشک را در جریان بگذارید.
تشخیص سندرم روده تحریک پذیر
در ابتدا پزشک از شما در رابطه با علائمتان سوال می کند. مثلا می پرسد ه علائمی دارید؟ آیا علائمی که دارید از بین می رود و مجدد باز می گردد؟ یا اینکه هر چند وقت یک بار دچار علائم می شوید؟
همچنین پزشک از شما می پرسد که در چه شرایطی علائمتان تشدید می شود مثلا بعد از خودرن غذاهای خاص دچار علائم سندرم روده تحریک پذیر می شوید یا خیر! یا اینکه تا چه مدت زمانی علائمی که دارید با شما می ماند و طول می کشد؟
به همین دلیل برای تشخیص قبل از وقت ملاقات، ممکن است نوشتن علائم تان به شما کمک کند که آنها را بهتر به خاطر بیاورید. همچنین ممکن است پزشک برای بررسی از جهت وجود توده یا تورم شکمتان را معاینه کند.
در برخی موارد پزشک ممکن است برخی آزمایشات برای تشخیص این بیماری تجویز کند.
آزمایشات برای سندرم روده تحریک پذیر
آزمایش اختصاصی: برای تسخیص سندرم روده ی تحریک پذیر وجود ندارد اما ممکن است نیاز به آزمایشاتی برای رد سایر علل محتمل ایجاد این علائم باشد.
پزشک شما این کارها را هماهنگ خواهد کرد:
آزمایش خون: برای بررسی بیماری هایی مانند بیماری سِلیاک
آزمایشاتی روی نمونه ی مدفوع شما جهت بررسی عفونت ها و بیماری التهابی روده
معمولا شما نیاز به آزمایشات بیشتر در بیمارستان نخواهید داشت مگر اینکه پزشک شما در مورد تشخیص بیماری تان مطمئن نباشد.
اگر پزشک تشخیص سندرم روده ی تحریک پذیر را برای شما بدهد با شما در مورد این بیماری و راه های درمان آن صحبت خواهد کرد.
درمان سندروم روده تحریک پذیر
اگر توصیه های رژیم غذایی برای سندرم روده ی تحریک پذیر کمکی به شما نکرد پزشک عمومی یا پزشک خانواده شما می تواند شما را به یک متخصص تغذیه در سیستم سلامت ارجاع دهد. متخصص تغذیه می تواند توصیه های بیشتری را برای تغییر در رژیم غذایی تان به شما ارائه دهد تا علائمتان بهتر شود. اگر می خواهید نزد یک متخصص تغذیه ی خصوصی بروید مطمئن شوید که نامش در انجمن تغذیه کشور ثبت شده باشد. همچنین می توانید از بهترین متخصصان ازپزشک کمک بگیرید و مراحل درمان را در خانه سپری کنید.
رژیم غذایی “فودمَپ” FODMAP پایین
متخصص تغذیه ممکن است رژیمی تحت عنوان “فود مَپ-FODMAP”(مخفف اُلیگوساکارید ها، دی ساکاریدها، مونوساکاریدهای قابل تخمیر و پُلیولها) پایین را برای شما توصیه کند.
این رژیم شامل اجتناب از مصرف مواد غذایی است که به راحتی توسط دستگاه گوارش شکسته و تجزیه نمی شوند، مانند انواعی از:
- میوه ها و سبزیجات
- شیر
- محصولات گندم
اگر داروهای معمول که در داروخانه ها در دسترس هستند کمکی نکند، پزشک تان ممکن است برای شما داروهای قویتری تجویز کند از جمله:
- آمی تریپتیلین
- سیتالوپرام
این داروها ضد افسردگی هستند اما می توانند به بهبود علائم سندرم روده ی تحریک پذیر هم کمک کنند. ممکن است چند هفته ای طول بکشد تا اثر این داروها آشکار شود و ممکن است عوارض جانبی هم داشته باشند. اگر علائم شما شدید است و داروهای دیگر به بهبود شما کمکی نکرده است ممکن است پزشک عمومی یا پزشک خانواده شما را به یک متخصص ارجاع دهد.
درمان روانشناختی برای سندرم روده ی تحریک پذیر
اگر مدت طولانی است که مبتلا به سندرم روده ی تحریک پذیر هستید و درمان های دیگر کمکی به شما نکرده است پزشک تان ممکن است شما را برای درمان هایی مانند رفتاردرمانی شناختی ارجاع دهد.
در صورتیکه استرس و اضطراب عامل محرک علائم شما باشند این درمان کمک کننده خواهد بود. همچنین این روش به شما کمک می کند بهتر با موقعیتی که دارید مواجه شوید.
اگر این روش درمان بطور وسیع در سیستم سلامت دولتی منطقه ی شما در دسترس نیست و یا باید مدت زیادی در نوبت انتظار بکشید، می توانید از خدمات درمانی خصوصی استفاده کنید.
یک رژیم غذایی یا داروی منفرد که برای همه ی افراد مبتلا به سندرم روده ی تحریک پذیر موثر باشد، وجود ندارد. اما کارهای مختلفی هست که در صورتیکه این بیماری برایتان تشخیص داده شده است، می تواند به شما کمک کند.
توصیه های عمومی برای تسکین علائم سندرم روده ی تحریک پذیر
حتما این کارها را انجام دهید:
- هر وقت که می توانید غذاهای خانگی با مواد اولیه تازه بپزید
- یک یادداشت از آنچه روزانه می خورید و علائمی که دارید تهیه کرده و سعی کنید از چیزاهایی که باعث تحریک علائمتان می شوند، بپرهیزید
- سعی کنید راه هایی برای کسب آرامش پیدا کنید
- روزانه ورزش کنید و تحرک داشته باشید
- به مدت یک ماه از محصول پروبیوتیک استفاده کنید تا مشخص شود آیا کمکی می کند یا خیر
این کارها را انجام ندهید:
- به تاخیر انداختن یا حذف یک وعده غذایی
- سریع غذا خوردن
- خوردن مقادیر زیاد غذاهای چرب، تند و پروسس شده
- خوردن بیش از ۳ وعده میوه ی تازه در یک روز(هر وعده ۸۰ گرم است)
- نوشیدن بیش از سه فنجان چای یا قهوه در یک روز
- نوشیدن مقادیر زیاد الکل یا نوشیدنی های گازدار
چطور نفخ، کرامپ و باد شکم را برطرف کنیم؟
- بطور منظم از جو دوسر (مانند فرنی یا حریره) استفاده کنید
- روزی تا یک قاشق غذاخوری تخم کتان مصرف کنید
- از مصرف غذاهایی که هضم شان دشوار است پرهیز کنید- مانند کاهوپیچ، بروکلی، گل کلم، کلم بروکسل، لوبیا، پیاز و میوه های خشک
- پرهیز از مصرف محصولاتی که حاوی شیرین کننده ای به نام سوربیتول هستند
- از یک داروساز در مورد داروهایی که می تواند به شما کمک کند مانند بوسکوپان یا روغن نعنا، راهنمایی بخواهید
چطور اسهال را کاهش دهیم؟
- مصرف غذاهای حاوی فیبر فراوان مانند غذاهای سبوس دار(از جمله نان قهوه ای و برنج قهوه ای)، مغزها و دانه ها را کاهش دهید
- از مصرف محصولاتی که حاوی شیرین کننده ای به نام سوربیتول هستند پرهیز کنید
- از یک داروساز در مورد داروهایی که می تواند کمک کننده باشد مانند ایمودیوم (لوپرامید)، سوال کنید
اگر همچنان اسهال شما ادامه دارد، برای پیشگیری از کم آبی بدن مقدار زیادی آب بنوشید.
چطور یبوست را برطرف کنیم؟
- برای اینکه مدفوع نرم تری داشته باشید مقادیر فراوانی آب بنوشید
- میزان فیبر موجود در غذای خود را افزایش دهید- غذاهای خوب شامل جو دوسر، حبوبات، هویج، سیب زمینی و تخم کتان هستند
- از یک داروساز در مورد داروهایی که می تواند به شما کمک کند(ملین ها) سوال کنید، مانند فیبوژِل یا سِلِواک
پزشک عمومی یا پزشک خانواده ممکن است برای توصیه های بیشتر شما را به یک متخصص تغذیه یا متخصص داخلی و گوارش ارجاع دهد وهمچنین درمان های دیگری را به شما پیشنهاد کند.
درمان قطعی سندرم روده تحریک پذیر
متاسفانه درمانی قطعی برای این بیماری وجود ندارد، اما تغییراتی در رژیم غذایی و داروها اغلب می توانند به کنترل علائم کمک کنند.
علت اصلی این بیماری ناشناخته است اما همانگونه که به آن اشاره کردیم این بیماری به عواملی مانند عبور بسیار سریع یا بسیار کند غذا از روده، حساسیت بیش از اندازه ی اعصاب روده، استرس و سابقه ی خانوادگی ابتلا به سندرم روده ی تحریک پذیر ارتباط دارد.
