در ایران آمار مرگ و میر به دنبال تصادفات همواره در رقابت با مرگ ناشی از سرطان ها و بیماری های قلبی بوده و درصد عمده ای از آن به دلیل ضربات وارد شده به سر و ضربه مغزی می باشد. که این ممکن است به دنبال تصادف با وسایل نقلیه و به خصوص موتورسیکلت در افراد جوان، سقوط در افراد مسن، حوادث شغلی، حوادث تفریحی، مورد حمله قرار گرفتن و یا ورزش هایی مانند بوکس و غیره رخ دهد.

اغلب موارد ضربه خفیف بوده ولی ممکن است با عوارض جدی کوتاه یا بلندمدت نیز همراه گردد. در ادامه این مطلب به طور دقیق در رابطه با علائم و عوارض خونریزی مغزی و ضربه مغزی در اثر تصادف و بررسی های لازم پس از وقوع ضربه در اثر تصادف اشاره شده است.

ضربه مغزی در اثر تصادف چیست؟

ضربه در اثر تصادف اغلب به دنبال آسیب مستقیم به سر یا حوادث همراه با افزایش یا کاهش ناگهانی نیرو یا سرعت (مانند تصادفات رانندگی) ایجاد می گردد. اغلب به ضربه مغزی خفیف به انگلیسی و در اصطلاح پزشکی “Concussion” گفته می شود. در مردها 2 الی 3 برابر بیشتر از زن ها رخ می دهد و افراد 15 الی 34 ساله حدود نیمی از موارد ابتلا به ضربه در اثر تصادف را تشکیل می دهند.

همچنین احتمال آن در کودکان زیر 5 سال و افراد بالای 60 سال نیز بیش از سایرین می باشد. اما چه زمانی به ضربه در اثر تصادف خفیف و چه زمانی متوسط گفته می شود؟

ضربه مغزی خفیف:

به زمانی اتلاق می گردد که سطح هوشیاری یا مقیاس کمای گلاسکو (GCS) بین 13 الی 15 حدود نیم ساعت پس از حادثه باشد.

پیشنهاد ویژه: مطالعه مقاله علائم سکته مغزی خفیف

ضربه مغزی متوسط:

به زمانی اتلاق می گردد که سطح هوشیاری یا مقیاس کمای گلاسکو (GCS) بین 9 الی 12 حدود نیم ساعت پس از حادثه باشد.

اگرچه سی تی اسکن مغز در اغلب موارد ضربه خفیف در اثر تصادف نرمال می باشد، اما گاهی نیز ممکن است شواهد آسیب بافت مغزی (Contusion) و خونریزی مغزی مشاهده گردد.

ضربه به کدام قسمت سر خطرناکه؟

مغز از 6 قسمت تشکیل شده است که می توانند حین ضربه مغزی آسیب ببینند:

• لوب فرونتال یا پیشانی
• لوب آهیانه ای یا پاریتال
• لوب پس سری یا اکسیپیتال
• لوب گیجگاهی یا تمپورال
• مخچه
• ساقه مغز

علائم ضربه مغزی برحسب محل و شدت ضربه به مغز، متفاوت می باشند. گاهی فقط یک قسمت از مغز آسیب می بیند، اما در اکثر موارد و به خصوص در تصادف های شدید، چندین قسمت از مغز به طور همزمان آسیب می بینند. ضربه به هریک از قسمت های سر اگر شدید باشد، خطرناک محسوب می شود.

به طور کلی در دو طرف سر و بالای گوش ها، جمجمه نازک ترین لایه را دارد و آسیب به شریان آن می تواند منجر به خونریزی های مغزی تهدید کننده حیات گردد. آسیب به ساقه مغز نیز می تواند بسیار خطرناک و کشنده باشد، زیرا این قسمت از مغز مسئول مستقیم تنفس، کنترل ضربان قلب و تنظیم چرخه خواب و بیداری می باشد. آسیب به قسمت های قاعده جمجمه نیز بسیار خطرناک تلقی می گردند.

پزشک با رویت کبودی اطراف چشم و پشت گوش به این نوع ضربه مغزی مشکوک می گردد. ممکن است مایع روشن و زرد رنگ به دنبال پارگی پرده مغز از گوش و بینی خارج گردد. این علائم نیازمند ارزیابی سریع و اورژانسی توسط جراح مغز و اعصاب می باشند.

ضربه مغزی در تصادف

علائم ضربه مغزی و علائم خونریزی مغزی در اثر ضربه

علائم در اثر ضربه که اغلب به صورت حاد و در فاصله کمی از ضربه رخ می دهند، عبارتند از:

• احساس گیجی (Confusion)
• فراموشی (اغلب شامل صحنه حادثه و مدت کمی پیش و پس از آن می باشد)
• افت سطح هوشیاری
• سردرد
• سرگیجه
• عدم تعادل
• عدم آگاهی نسبت به اختلالات اطراف
• تهوع و استفراغ

تشنج نیز در کمتر از 5% بیماران طی یک هفته پس از وقوع ضربه و خونریزی مغزی در اثر ضربه ممکن است رخ دهد (حدود نیمی از موارد تشنج طی 24 ساعت ابتدایی رخ می دهند). همچنین اختلالات شناختی، حساسیت به نور و صدا و اختلالات خواب، توجه، تکلم و حافظه نیز طی روزهای بعدی پس از ضربه ممکن است دیده شوند.

علائم ضربه مغزی تا چند ساعت مشخص می شود؟

علائم ضربه مغزی برحسب محل و شدت آسیب متفاوت می باشند. برخی علائم به سرعت و طی چند دقیقه مشخص می شوند، اما گاهی نیز بروز برخی از علائم ضربه مغزی روزها الی هفته ها بعد رخ می دهند. برخی عوارض ضربه مغزی به سرعت بهبود می یابند، اما جهت بهبود برخی عوارض به سال ها زمان نیاز می باشد. متاسفانه برخی عوارض نیز با مرگ قسمت های مختلف مغز همراه می باشند و غیرقابل بازگشت می باشند.

بعد از ضربه به سر چه علائمی خطرناک است؟

آشنایی با علائم خطرناک ضربه مغزی، از نقش مهمی در پیشگیری از پیشرفت آسیب برخوردار می باشد. علائم خطرناک که با ضربه های شدید همراه می باشند، عبارتند از:

• کاهش سطح هوشیاری
• تشنج
• خواب آلودگی
• خروج مایع زرد روشن از گوش و بینی
• کبودی اطراف چشم و گوش
• سردرد شدید و پیشرونده
• تهوع و استفراغ شدید و پیشرونده
• غیرقرینگی اندازه مردمک های چشم دو طرف
• بی حسی یا کاهش قدرت اندام های بدن
• اختلال تعادل
• اختلالات تکلم
• کما

بررسی های لازم پس از ضربه مغزی در اثر تصادف

پس از وقوع ضربه، فرد مبتلا باید سریعا توسط پزشک متخصص ارزیابی گردد و به خصوص در 24 ساعت اول به دقت تحت نظر قرار داده شود. سپس باید در مورد نیاز به تصویربرداری از مغز و بستری بیمار تصمیم گرفته شود. در صورت افت هوشیاری بیشتر از 1 دقیقه و یا هرگونه اختلال در ارزیابی های نورولوژیک، تصویربرداری از مغز ضروری می باشد. سی تی اسکن بدون کنتراست، بهترین روش تصویربرداری از مغز به دنبال ضربه خفیف می باشد.

MRI اگرچه حساسیت بیشتری در تشخیص ادم و خونریزی مغزی دارد، ولی در قدم اول بررسی اغلب ضروری نمی باشد. اغلب در صورت وجود هریک از علائم زیر ، بیمار در بیمارستان بستری می گردد:

• مقیاس کمای گلاسکو کمتر از 15
• یافته غیرطبیعی در اسکن مغز
• تشنج
• اختلال در تست های انعقادی
• یافته غیرطبیعی در معاینه های نورولوژیک
• استفراغ مکرر

افراد با مقیاس کمای گلاسکو نرمال، معاینه و اسکن مغزی نرمال و بدون بیماری زمینه ای خونریزی دهنده یا بدون مصرف داروهای ضدانعقادی در خانه مانیتور می شوند.

خونریزی مغزی و ضربه مغزی

عوارض ضربه مغزی پس از تصادف و پیگیری های لازم

اگرچه که اغلب موارد ضربه خفیف بدون هیچ عارضه ای بهبود می یابند، ولی در 6 الی 10 درصد موارد نیز ممکن است آسیب مغزی پیشرفت کرده و با خونریزی مغزی در اثر ضربه و آسیب های شدیدتر بافت مغز همراه گردد. مهم ترین عوارض عبارتند از:

• تشنج
• خونریزی مغزی
• کم کاری هیپوفیز

انوع خونریزی مغزی در اثر ضربه عبارتند از: خونریزی اپیدورال، خونریزی ساب دورال، خونریزی ساب آراکنوئید و اینتراسربرال. درمان خونریزی مغزی برحسب نوع و شدت آن توسط متخصص جراحی اعصاب متفاوت می باشد.

ضربه مغزی و کما

زمانی که افت سطح هوشیاری به قدری شدید باشد که بیمار به هیچ نوع تحریکی پاسخ ندهد و بیدار نشود، اصطلاحا گفته می شود که وی به کما یا خواب عمیق رفته است. شدت و مدت کما به شدت و محل آسیب حین ضربه مغزی بستگی دارد. برخی افراد بدون هیچ عارضه ای از کما خارج می شوند، در حالی که برخی با عوارض شدید مغزی پس از بیداری روبه رو می شوند. البته گاهی نیز فرد هرگز از کما خارج نمی گردد. از مقیاس کمای گلاسکو (GCS) جهت بررسی عمق کما در مبتلایان استفاده می گردد. این مقیاس 3 الی 15 امتیاز دارد که هرچی امتیاز بالاتر باشد، یعنی هوشیاری فرد بهتر شده است.

زمان مناسب برگشت به کار پس از ضربه

در افراد با ضربه خفیف، حداقل 24 ساعت و تا زمان بهبود کامل علائم، استراحت توصیه می گردد. بازگشت به کار پس از طی این زمان مقدور می باشد. البته درصورتی که ضربه بدنبال حوادث شغلی رخ داده باشد، از قرار گرفتن در وضعیت مشابه باید پرهیز گردد. در صورت تکرار ضربه مغزی، عوارض به مراتب شدیدتری در انتظار فرد مبتلا قرار خواهد گرفت.

چند ساعت بعد از ضربه به سر نباید خوابید؟

نخوابیدن پس از ضربه، ازجمله روش های قدیمی برای ارزیابی علائم خطر در بیماران می باشد، که امروزه به دنبال پیشرفت روش های تصویربرداری دیگر توصیه نمی گردد. دقت به علائم هشدار به خصوص در 24 ساعت ابتدایی وقوع ضربه در همه افراد ضروری می باشد. مهم ترین علائم هشدار متعاقب، عبارتند از:

• سردرد پیشرونده
• عدم بیداری بیمار در وقت مقرر
• گیجی
• خواب آلودگی
• بی قراری
• تشنج
• اختلال بینایی
• تب همراه با استفراغ و سفتی گردن
• بی اختیاری ادرار یا مدفوع
• ضعف یا بی حسی هرقسمتی از بدن

در صورت وقوع هریک از علائم فوق، مراجعه سریع به پزشک ضروری می باشد.

آیا ضربه مغزی باعث مرگ می شود؟

این سوال بسیار مهم است که آیا ضربه مغزی خوب می شود؟ اغلب علائم ضربه  خفیف طی 7 الی 10 روز متعاقب وقوع ضربه برطرف می گردند. طی یک ماه پس از وقوع ضربه نیز بهبودی کامل در اغلب افراد دیده می شود. آسیب دائمی به ندرت متعاقب ضربه مغزی خفیف ممکن است دیده شود. اما در برخی موارد ضربه شدید و خونریزی مغزی در اثر ضربه، احتمال آسیب دائمی و مرگ نیز افزایش می یابد.

همان طور که توضیح داده شد، مراجعه سریع به اورژانس ضروری می باشد. در صورت ضربه خفیف و طبیعی بودن نتایج تمام بررسی ها، بیمار با ذکر علائم هشدار قابل ترخیص می باشد. پس از ترخیص نیز طی 24 ساعت ابتدایی بیمار باید در منزل به دقت تحت نظر قرار داده شود. در صورت وقوع هرگونه علائم مشکوکی با ویزیت پزشک آنلاین می توان از نیاز به مراجعه به اورژانس و شروع سریع اقدامات درمانی خبردار گشت.

یکی از خدمات فوق‌العاده اپلیکیشن از پزشک که باعث محبوبیت آن در بین بیماران و پزشکان عزیز شده است امکان دریافت ویزیت پزشک آنلاین و یا مشاوره پزشک تصویری می‌باشد در واقع سامانه ازپزشک با قرار دادن این خدمات ارزشمند در سامانه خود باعث شده تا در هر مکانی و هر زمانی بتوانید به راحتی از این خدمات استفاده نمائید. فقط کافی است همین الان اپ ازپزشک را نصب کرده تا از تمامی خدمات این مجموعه برخوردار شوید.

آیا ضربه مغزی خوب می شود؟

شانس بهبودی قسمت های آسیب دیده به دنبال ضربه مغزی در افراد جوان تر بیشتر می باشد. میزان بهبود و بازسازی سلول های مغزی به شدت آسیب سلول ها بستگی دارد. میزان بهبودی در زمان آسیب مشخص نمی باشد و گاهی بهبودی کامل به ماه ها الی سال ها زمان نیاز دارد. البته برخی آسیب های شدید نیز با عوارض دائمی همراه هستند و هرگز بهبود نمی یابند. برخی افراد نیز به دنبال آسیب های شدید دچار وضعیت نباتی یا زندگی گیاهی می گردند. پیروی از برنامه های بازتوانی منظم، از نقش مهمی در بهبود عوارض برخوردار می باشند.

ریحانه سلیمانی

بیماری های مغز و اعصاب

★ ★ ★ ★ ★

★ ★ ★ ★ ★

شهرام شهسوارانی

بیماری های مغز و اعصاب

★ ★ ★ ★ ★

★ ★ ★ ★ ★

شکیبا احمدی

بیماری های مغز و اعصاب

★ ★ ★ ★ ★

★ ★ ★ ★ ★

نوشته های مرتبط

سیگار کشیدن و خطر سکته مغزی + دکتر آنلاین مغز و اعصاب سرطان مغز استخوان تشخیص سرطان مغز و راه های درمان آن