سرطان خون یا لوسمی (Leukemia) به درگیری قسمت مرکزی استخوان ها که از مغزی نرم و اسفنجی تشکیل شده است، گفته می شود. انواع سلول های خونی شامل گلبول های سفید (WBC)، گلبول های قرمز (RBC) و پلاکت ها در مغز استخوان ساخته می شوند. عملکرد سلول های خونی مختلف در بدن عبارتند از:
- گلبول های سفید: مبارزه با عفونت ها.
- گلبول های قرمز: انتقال اکسیژن از ریه ها به سایر اعضای بدن.
- پلاکت ها: تشکیل لخته و جلوگیری از خونریزی.
چنانچه مغز استخوان به جای سلول های طبیعی با سلول های سرطانی انباشته گردد، به آن سرطان خون گفته می شود. با ادامه بیماری، سلول های سرطانی از مغز استخوان خارج و به سایر قسمت ها و اعضای مختلف بدن منتقل می شوند. به طور کلی شیوع سرطان خون با افزایش سن بیشتر می شود و درمان و عواقب آن نیز بدتر می گردد. لذا آشنایی با انواع سرطان خون خوش خیم و بدخیم و علت سرطان بدخیم از نقش مهمی در پیشگیری از ابتلا به این بیماری و درمان آن در زمان مناسب و مراحل اولیه برخوردار می باشد.
انواع سرطان خون خوش خیم و بدخیم
در این قسمت باید ابتدا به این سوال پاسخ داده شود که آیا سرطان خوش خیم وجود دارد یا خیر؟ به طور کلی واژه سرطان به معنی بدخیمی می باشد و تمام سرطان ها بدخیم می باشند؛ یعنی به کار بردن واژه سرطان خوش خیم از اصل اشتباه می باشد. البته که بسیاری از بیماری های خونی مانند انواع کم خونی ها، نارسایی های مغزاستخوان، اختلالات انعقادی و … می توانند خوش خیم باشند، اما سرطان خوش خیم وجود ندارد! لذا در ادامه این مطلب نیز به طور خاص بر توضیح انواع و علت سرطان بدخیم خون پرداخته شده است.
لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL)
در این نوع لنفوسیت های خون را به طور ویژه درگیر می کند و هم در بزرگسالان و هم در اطفال هر دو دیده می شود؛ اما به طور کلی شایع ترین علت سرطان خون در اطفال می باشد. اگرچه که این بیماری به سرعت قابل پیشروی می باشد، اما خوشبختانه شانس درمان موفقیت آمیز آن نیز در کودکان بالا می باشد. اگرچه روش های مختلفی برای درمان سرطان خون لنفوسیتی حاد در بزرگسالان نیز مطرح شده است، اما به طور کلی شانس موفقیت درمان در بزرگسالان کاهش می یابد.
لوسمی میلوئیدی حاد (AML)
یکی دیگر از انواع سرطان خون بدخیم و به سرعت پیشرونده می باشد، که گلبول های سفید را در مغز استخوان درگیر می کند. همانند لوسمی لنفوسیتی حاد هم در بزرگسالان و هم در اطفال هر دو دیده می شود ولی شیوع آن در بزرگسالان بیشتر می باشد. اگرچه علت سرطان بدخیم میلوئیدی هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما شیوع آن در مردها، افراد سیگاری و افراد دارای اختلالات ژنتیکی خاص بیشتر می باشد. سرطان میلوئیدی انواع مختلفی دارد که بقاء آن ها و نوع درمان آن ها نیز متفاوت می باشند.
لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL)
شایع ترین علت سرطان بدخیم مزمن در بزرگسالان می باشد. سرعت پیشرفت این بیماری از سرطان خون حاد (Acute) کمتر می باشد و مبتلایان ممکن است پیش از تشخیص سال ها بدون علامت و اطلاع از بیماری خود زندگی کنند. خستگی و تورم بدون درد غدد لنفاوی اولین و شایع ترین علائم این بیماران حین مراجعه به پزشک می باشند. نسبت به سایر انواع لوسمی ها، سرطان خوش خیم تری می باشد و مبتلایان از طول عمر و کیفیت زندگی بهتری برخوردار می باشند.
لوسمی میلوئیدی مزمن (CML)
یکی از انواع سرطان خون بدخیم می باشد که اغلب در بزرگسالان رخ می دهد. سرعت پیشرفت آن نسبت به انواع حاد کمتر می باشد و ممکن است فرد مبتلا سال ها پیش از تشخیص بدون علامت باشد. جهش های ژنتیکی، افزایش سن، جنسیت مذکر و تماس با اشعه های رادیولوژی از جمله مهم ترین علت سرطان بدخیم میلوئیدی می باشند. نسبت به انواع حاد، سرطان خوش خیم تری می باشند و بقاء بیشتر و کیفیت زندگی بالاتری دارند.
یکی از جذابیت‌های اپلیکیشن از پزشک این است که بیمار امکان دریافت مشاوره و مشاوره پزشکی آنلاین را داشته، و با استفاده از این خدمات می‌توانند بدون اتلاف وقت، با صرف هزینه کمتر، و بدون نیاز به تحمل شلوغی مطب به صورت کاملا آنلاین ازپزشک مورد نظر خود به راحتی مشاوره دریافت نمائید و یا ویزیت شوید. برای استفاده از این خدمات ارزشمند کافی است اپ ازپزشک را نصب کرده تا از تمامی خدمات مخصوص بیماران بهره‌مند شوید.
علت سرطان بدخیم
درمان سرطان خون اغلب فرایند پیچیده و زمان بری می باشد؛ و در برخی موارد علی رغم حداکثر درمان باز هم کیفیت زندگی و طول عمر بالایی حاصل نمی گردد. لذا آشنایی با علت سرطان بدخیم و پیشگیری از وقوع آن، از نقش به مراتب مهم تری از درمان آن برخوردار می باشد. علت سرطان بدخیم ممکن است یک یا چند مورد از موارد زیر را شامل گردد:
- اختلالات و جهش های ژنتیکی
- سندروم داون (Down syndrome)
- برخی عفونت ها مانند ایدز (AIDS)
- شیمی درمانی یا رادیوتراپی سرطان سایر قسمت های بدن
- تماس با برخی مواد شیمیایی مانند گازوئیل و بنزن
- دود سیگار
- سابقه فامیلی ابتلا به سرطان خون در بستگان درجه یک مانند پدر، مادر، خواهر و برادر
- تماس با پرتوهای اشعه ایکس
- تماس طولانی مدت با برخی محصولات رنگ مو
بیشتر بخوانید: سرطان چیست و چگونه به وجود می آید؟
علائم سرطان خون در زنان و مردان
انواع سرطان خوش خیم و بدخیم خون با علائم متنوع و مختلفی همراه می باشند. به طور کلی سرطان های حاد (Acute) با علائم پر سر و صداتر و سرطان های مزمن (Chronic) با علائم کم سر و صداتری همراه می باشند. گاهی نیز تشخیص سرطان خون به طور کاملا اتفاقی و طی یک چکاپ روتین مطرح می گردد. اما به طور کلی شایع ترین علائم آن در زنان و مردان عبارتند از:
- کاهش وزن ناخواسته
- عفونت های مکرر و شدید
- کم خونی شدید
- ضعف و خستگی
- تب و لرز
- بی اشتهایی
- بزرگی غدد لنفاوی، کبد یا طحال
- خون دماغ شدن های مکرر و بدون علت
- خون مردگی و کبودشدگی های پوست بدون ضربه قابل توجه
- تعریق بیش از حد به خصوص در شب ها
- بدن درد و دردهای استخوانی
سرطان خون در کودکان
شایع ترین نوع سرطان در کودکان و نوجوانان لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL) می باشد؛ به طوری که عامل تفریبا یک سوم موارد سرطان ها در کودکان می باشد. لوسمی میلوئیدی حاد نیز اکثر باقیمانده موارد را تشکیل می دهد. در کودکان به ندرت رخ می دهد و با عفونت های مکرر، خستگی و خونریزی های بدون علت تشخیص داده شود. خوشبختانه اغلب موراد سرطان خون در کودکان با پاسخ مناسب به درمان همراه می باشند.
تشخیص سرطان خون
ممکن است کاملا اتفاقی و فقط با رویت یک آزمایش خون غیرطبیعی مطرح گردد. زمانی که فردی با علائم سرطان خون یا یک آزمایش خون غیر طبیعی مراجعه می کند، مراحل تشخیصی زیر برای تشخیص قطعی و تعیین نوع و مرحله سرطان آغاز می گردند:
- آزمایش خون و رویت لام خون محیطی (PBS): توجه به تعداد، شکل و نوع گلبول های سفید، قرمز و پلاکت ها در تشخیص سرطان خون، تعیین نوع آن و افتراق انواع سرطان خوش خیم از بدخیم کمک کننده می باشند.
- معاینه فیزیکی: پزشک معالج باید غدد لنفاوی، کبد، طحال و پوست فرد مشکوک را به دقت معاینه کند. هرگونه قرمزی یا کبودی بر روی پوست، بزرگی کبد، طحال و غدد لنفاوی در معاینه می توانند از علائم سرطان خون بدخیم باشند.
- نمونه برداری مغز استخوان (BMA/B): توسط یک سوزن نسبتا ظریف و با بی حسی موضعی از قسمت مرکزی استخوان نمونه برداری انجام می شود. نمونه برای تایید سرطان و بررسی سایر ویژگی های آن پیش از شروع درمان سرطان خون بدخیم ضروری می باشد.
تشخیص نوع سرطان پیش از انتخاب روش درمان سرطان خون بدخیم ضروری می باشد.
درمان سرطان خون
روش های مختلفی برای درمان سرطان خون بدخیم پیشنهاد شده اند. انتخاب روش درمان در افراد مختلف، متفاوت می باشد و باید برای هر فرد به طور منحصر به فردی انتخاب گردد. سن بیمار، نوع سرطان خوش خیم یا بدخیم، شرایط سلامتی زمینه ای (سایر بیماری ها مانند دیابت، فشار خون بالا، بیماری های کلیوی و …)، وجود دهنده مناسب و … همگی در انتخاب نوع درمان سرطان خون موثر می باشند. به طور کلی شایع ترین روش های درمان سرطان خون بدخیم عبارتند از:
تارگت تراپی (Targeted therapy)
در این روش برای درمان سرطان خون، ژن ها و پروتئین های مخصوصی که در رشد و بقای سلول های سرطانی نقش دارند، مورد هدف قرار داده می شوند و نابود می گردند. در این روش نیز همانند شیمی درمانی از داروهای مخصوصی استفاده می گردد. تفاوت شیمی درمانی و تارگت تراپی در این است که شیمی درمانی سلول های در حال رشد در بدن را مورد هدف قرار می دهد (چه سرطانی باشند و چه نباشند)، اما تارگت تراپی دارو را به طور خاص به سمت سلول های سرطانی هدایت می کند. لذا سلول های طبیعی کمتری در بدن طی تارگت تراپی نابود می شوند.
شیمی درمانی (Chemotherapy)
هسته اصلی درمان سرطان خون بدخیم را تشکیل می دهد. انواع داروهای شیمی درمانی به شکل قرص و تزریقی برای درمان سرطان خون وارد بازار دارویی شده اند. همچنین تعیین نوع داروی شیمی درمانی در انواع سرطان بدخیم، متفاوت می باشند. اغلب برای درمان به بیش از یک دارو احتیاج می باشد و از چندین رژیم دارویی مختلف در زمان های مختلف استفاده می گردد. داروهای های شیمی درمانی داروهای پرعارضه ای می باشند. لذا آشنایی با عوارض آن ها و برطرف کردن آن ها با افزایش قابل توجه شانس درمان همراه می باشد.
رادیوتراپی (Radiation therapy)
استفاده از اشعه ایکس و اشعه با دوز بالا نیز یکی دیگر از روش های درمان سرطان خون بدخیم می باشد. در این روش، تاباندن اشعه با نابودی سلول های غیرطبیعی همراه می باشد. در این روش فرد مبتلا بر روی تخت قرار می گیرد و ماشین مخصوص رادیوتراپی به دور او می چرخد و اشعه را به نقاط مخصوص بدن او می تاباند. از این روش همچنین پیش از آماده سازی فرد مبتلا برای پیوند مغز استخوان استفاده می گردد.
پیوند مغز استخوان (Bone marrow transplant)
یکی از قطعی ترین روش های درمان سرطان خون بدخیم می باشد. پیش از پیوند، باید سلول های سرطانی به طور کامل از مغز استخوان پاکسازی شوند. به همین منظور شیمی درمانی و رادیوتراپی با دوزهای بالا پیش از پیوند ضروری به نظر می رسد. دهنده پیوند ممکن است یکی از خویشاوندان درجه یک وی، یک فرد ناشناس ولی دارای سلول های شبیه به فرد مبتلا یا حتی خود فرد باشد! برای انجام پیوند مغز استخوان نیازی به دریافت نمونه از مغز استخوان فرد مبتلا نمی باشد و اغلب چند نمونه خون وی برای استخراج سلول های بنیادی کفایت می کنند.
بیشتر بخوانید: شیمی درمانی سرطان مغز استخوان
ایمونوتراپی (Immunotherapy)
یکی از روش های نسبتا پرهزینه درمان سرطان خون می باشد. سلول های سرطانی اغلب توسط ترشح نوعی مخصوص از پروتئین ها از سلول های سیستم ایمنی پنهان می شوند و از آن ها فرار می کنند. ایمونوتراپی به سیستم ایمنی بدن کمک می کند تا این سلول های سرطانی و بدخیم را شناسایی و نابود کند.
ایمنی درمانی با سلول های T مهندسی شده (CAR-T cell therapy)
با سلول های T مهندسی شده یکی از جدیدترین و به روزترین روش های درمان سرطان خون بدخیم در دنیا می باشد. در این روش لنفوسیت های T از بدن خارج می شوند و به گونه ای دستکاری می گردند که پس از ورود مجدد به بدن به طور مستقیم به سلول های سرطانی حمله و آن ها را نابود کنند. از این روش نیز برای درمان برخی انواع خاص سرطان خون استفاده می گردد. استفاده از این روش هنوز در ایران مرسوم نشده است.
طول عمر بیماران سرطان خون
برحسب انواع سرطان خوش خوش خیم و بدخیم، حاد یا مزمن بودن آن، سن بیمار، شرایط سلامتی زمینه ای و نوع درمان متفاوت می باشند. بیماری های خونی خوش خیم اغلب از طول عمر بالا و نسبتا طبیعی برخوردار می باشند. بالعکس سرطان بدخیم اغلب با طول عمر کمتری همراه می باشد. در بین انواع سرطان خون بدخیم، لوسمی میلوئیدی حاد کمترین طول عمر و لوسمی لنفوسیتی مزمن از بالاترین طول عمر برخوردار می باشد. لوسمی لنفوسیتی حاد و لوسمی میلوئیدی مزمن نیز از طول عمر بالاتری نسبت به لوسمی میلوئیدی حاد برخودار می باشند.
پیشنهاد ویژه: مطالعه مقاله چھ عواملی باعث افزایش خطر سرطان میشوند؟
